آیین سازی در عزاداری

اقامه مجالس عزا برای مصائب سیدالشهداء(ع)، سنتی است که درپی واقعه عاشورا به اشاره اهل بیت(ع) و الگوسازی ایشان پایه‌گذار شد. پیش از عاشورا روابتی که بر اقامه مجالس سوگواری در عزای نبی اکرم(ص)، امیرالمومنین(ع) یا فاطمه زهرا(س) دلالت داشته باشد، در دست نیست. البته درباره برخی از امامان متاخر از اباعبدالله(ع) روایاتی در دست داریم که بر عزاداری سالیانه ایشان تا مدتی مشخص پس از وفات شان دلالت دارد.

فاجعه عاشورا به جهت برخورداری از ظرفیت‌های عاطفی و حماسی، مجال سامان‌یافتن فراگیرترین آیین عزاداری را فراهم آورده است. به تبع این آیین، آداب و سنن عزاداری در میان محبان اهل‌بیت(ع) تقویت شده و نهادهای متناسب با خود را پدید آورده است. هیئات عزاداری، شعر آیینی، مداحی و ... برخی از نهادهای اجتماعی است که برآمده از سنت عزاداری سیدالشهداء(ع) اند.

 امروز در جامعه شیعی ایران با فراگرد جدیدی مواجه هستیم که در آن نهادهای عزاداری به کانون سنت‌سازی برای مراسم سوگواری بدل شده اند. در واقع به جای آنکه هیئات، مداحان و واعظان براساس هدایت ائمه معصومین(ع) آیین‌های عزاداری را برپا نمایند، تبدیل به عاملان طرحریزی موسم‌های های عزاداری نوین شده اند. با توجه به ظرفیت اجتماعی فراوانی که در این اقشار فراهم آمده، توانایی جریان سازی شان قابل توجه است.از همین رو می‌توانند بدون آنکه برای رفتارهای‌شان دلایل کافی ارائه نمایند، سنت‌های اجتماعی را ایجاد نمایند یا در آنها تغییر دهند.

آنچه در سالیان اخیر به عنوان ایام عزاداری محسنیه رواج یافته نمونه‌ای از سنت‌سازی سلیقه‌ایِ کانون‌های عزاداری است. به لحاظ تاریخی وقوع رفتارهای خشن و ظالمانه از سوی غاصبان ولایت امیرالمومین(ع) پس از رحلت نبی اکرم(ص) قابل انکار نیست. عظمت این مصیبت و آسیبی که به مسیر هدایت الهی وارد ساخته از دایره فهم و تقدیر ما بیرون است.

در کنار این حقایق و با وجود اشارات و تصریحات اهل‌بیت(ع) به عظمت این مصیبت، نشانه‌ای که اقامه مجالس عزا در ایام مقارن با آن را توصیه کرده باشند در منابع روایی در دست نیست. شاید همین نکته کافی باشد که بدانیم فاش‌گویی جنایات غاصبان خلافت برخلاف مصالحی بوده و از همین رو با وجود اهمیت این مصیبت، عزاداری بر مدار مصائب آن توصیه نشده است. متاسفانه برخی محبان اهل بیت(ع) ناآگاهانه و بدون اطلاع از حکمت مجالس عزاداری، چنین می‌انگارند که می‌توانند برای هر مصیبتی سنت عزاداری برپا نمایند. در سنجش مصالح و مفاسد یک سنت اجتماعی سویه‌های متعددی تاثیرگذارند و اینکه جماعتی به توهم آگاهی از همه آن جوانب، خود را پایه گذار سنت حسنه‌ای بیانگارند، برخاسته از اغترار به نفس است. با توجه به اهمیت وقایع پس از رحلت رسول‌الله(ص) و تاثیر آن بر مناسبات پیروان مکتب اهل بیت(ع) با دیگر فرق اسلامی، آیین سازی بر مدار آنها مستلزم اطمینان از سیره آن بزرگواران و احراز رضایت و تایید ایشان است.

علاوه بر این انتخاب هفته اول ماه ربیع الاول و اسناد آن فجایع به این ایام برخلاف نقل‌های تاریخی است. اگر چه ظاهرا هجوم به خانه امیرالمومنین(ع) پس از رحلت نبی اکرم(ص) بیش از یک بار بوده، اما وقایعی که به هتک حریم خانه و جسارت به حضرت فاطمه زهرا(س) منتهی شده، پس از گذشت چند هفته از رحلت رسول الله(ص) واقع شده است و دلیل بر وقوع آن در اولین هفته نداریم.